Η συνταγματική κατοχύρωση της συνδικαλιστικής ελευθερίας σημαίνει ταυτόχρονα και κατοχύρωση της συνδικαλιστικής δράσης, τόσο ως ατομικού, όσο και ως συλλογικού δικαιώματος. Η συνδικαλιστική δράση περιλαμβάνει κάθε δραστηριότητα των εργαζομένων, μελών ή μη μελών των συνδικαλιστικών οργανώσεων, αλλά και των ίδιων των οργανώσεων, ως οντοτήτων, που έχει σκοπό την πραγμάτωση των συνδικαλιστικών σκοπών και αποτελεί τον πυρήνα του συνδικαλιστικού δικαιώματος.

 

Βασικό περιεχόμενο της συνδικαλιστικής ελευθερίας είναι:

(α) το δικαίωμα ίδρυσης και συμμετοχής σε συνδικαλιστική οργάνωση (βλ. Σωματεία-Συνδικαλιστικές Οργανώσεις)

(β) το δικαίωμα της συλλογικής διαπραγμάτευσης και σύναψης Σ.Σ.Ε. (βλ. Συλλογικές Διαπραγματεύσεις)

(γ) το δικαίωμα απεργίας και συλλογικών δράσεων (βλ. Απεργία, Στάση Εργασίας).

 

Η συνδικαλιστική δράση στο τόπο εργασίας προστατεύεται συνταγματικά στο πλαίσιο της συνδικαλιστικής ελευθερίας. Το όριό της είναι τα εργοδοτικά δικαιώματα και κυρίως η ιδιοκτησία στα μέσα παραγωγής, η οικονομική ελευθερία του εργοδότη και το δικαίωμα του ασύλου της επιχείρησης. Η συνδικαλιστική δράση στους τόπους εργασίας ασκείται με:

 

(α) πίνακες και διανομή ανακοινώσεων (άρθρο 16 παρ. 2 και 6 Ν. 1264/1982): Η διανομή ανακοινώσεων πρέπει να γίνεται σε χρόνο κατά τον οποίο ο εργαζόμενος δεν είναι υποχρεωμένος να προσφέρει τις υπηρεσίες του, όπως κατά τη διάρκεια διαλείμματος ή διακοπής της εργασίας, ή το χρόνο πριν και μετά την εργασία. Εκτός χρόνου απασχόλησης, τα σωματεία μπορούν επίσης να εισπράττουν τις συνδρομές των μελών τους στο χώρο εργασίας. Η διανομή των ανακοινώσεων στο χώρο εργασίας προϋποθέτει και την αναγνώριση δικαιώματος εισόδου στην επιχείρηση, πράγμα που έχει σημασία όταν η διανομή γίνεται από μέλος σωματείου που δεν εργάζεται στην επιχείρηση. Επίσης, τα σωματεία έχουν το δικαίωμα να χρησιμοποιούν πίνακες ανακοινώσεων στον τόπο εργασίας και σε σημεία που έχουν συμφωνήσει με τον εργοδότη. Ο εργοδότης έχει υποχρέωση να παρέχει συγκεκριμένο χώρο για αντίστοιχη χρήση. Η επιλογή του συγκεκριμένου χώρου γίνεται με συμφωνία μεταξύ εργοδότη και διοίκησης του σωματείου. Αν δεν υπάρξει συμφωνία, η διαφωνία αίρεται με αιτιολογημένη απόφαση του Επιθεωρητή Εργασίας (άρθρο 16 παρ. 8 Ν. 1264/1982). Σήμερα οι συνδικαλιστικές οργανώσεις μπορούν να αξιοποιήσουν τις νέες τεχνολογίες, όπως το διαδίκτυο, το εσωτερικό διαδίκτυο στην επιχείρηση (intranet), το ηλεκτρονικό ταχυδρομείο (e-mail) για να ασκήσουν τα δικαιώματά τους. Έτσι, ως πίνακας ανακοινώσεων μπορεί να θεωρηθεί και το μέρος του σκληρού δίσκου του κεντρικού διακομιστή (server) ή οποιουδήποτε άλλου ηλεκτρονικού υπολογιστή συνδεδεμένου στο εσωτερικό διαδίκτυο, το οποίο μπορεί να παραχωρήσει ο εργοδότης με δικαίωμα χρήσης σε συνδικαλιστικές οργανώσεις.

 

(β) δικαίωμα σύγκλησης Γενικών Συνελεύσεων στο χώρο εργασίας (άρθρο 16 παρ. 3 Ν. 1264/1982): Οι τακτικές ή έκτακτες συνελεύσεις της πιο αντιπροσωπευτικής συνδικαλιστικής οργάνωσης μπορούν να γίνονται στο τόπο εργασίας, εκτός χρόνου απασχόλησης και σε κατάλληλο χώρο (με εξαίρεση τους χώρους παραγωγής), που υποχρεούται να διαθέτει ο εργοδότης, εφόσον απασχολεί τουλάχιστον 80 εργαζόμενους. Ο εργοδότης μπορεί να παραχωρήσει ή να μισθώσει κατάλληλο χώρο σε ακτίνα μέχρι 1.000 μέτρα από το τόπο εργασίας.

 

(γ) γραφείο στον τόπο εργασίας (άρθρο 16 παρ. 5 Ν. 1264/1982): Ο εργοδότης που απασχολεί πάνω από 100 εργαζόμενους υποχρεούται να παραχωρήσει στη συνδικαλιστική οργάνωση της επιχείρησης, που έχει τα περισσότερα μέλη, χώρο κατάλληλο για γραφείο στο τόπο εργασίας. Ακόμη κι αν δεν υπάρχει διαθέσιμος χώρος, ο εργοδότης υποχρεούται να εξοικονομήσει ένα κατάλληλο χώρο για γραφείο της συνδικαλιστικής οργάνωσης, ο οποίος πρέπει απαραίτητα να βρίσκεται μέσα στο χώρο της εκμετάλλευσης, ώστε να διευκολύνεται η επικοινωνία της οργάνωσης με τα μέλη της.

 

(δ) παρουσία εκπροσώπων των εργαζομένων κατά τη διάρκεια ελέγχων: Οι εκπρόσωποι του Δ.Σ. του επιχειρησιακού σωματείου ή όταν αυτό δεν υπάρχει του Εργατικού Κέντρου της περιοχής, δικαιούνται να παρευρίσκονται κατά την επιθεώρηση των οργάνων του Υπουργείου Εργασίας. Οι εκπρόσωποι αυτοί έχουν δικαίωμα να υποβάλουν υποδείξεις, προτάσεις, παρατηρήσεις, ώστε να εκπληρώνεται κατά τον καλύτερο δυνατό τρόπο ο σκοπός του ελέγχου.

 

(ε) ενημέρωση και διαβούλευση με τους εκπροσώπους των εργαζομένων: Με το Π.Δ. 240/2006, με το οποίο προσαρμόστηκε η εθνική νομοθεσία στην οδηγία 2002/14 θεσπίστηκε γενικό πλαίσιο ενημέρωσης και διαβούλευσης μεταξύ εργοδότη και εργαζομένων (βλ. σχετικό λήμμα).

 

(στ) δικαίωμα για τακτικές συναντήσεις με τον εργοδότη για την από κοινού επίλυση θεμάτων που απασχολούν τους εργαζόμενους (άρθρο 16 παρ. 4 Ν. 1264/1982): Ο εργοδότης έχει την υποχρέωση να συναντά τους εκπροσώπους των συνδικαλιστικών οργανώσεων, μετά από αίτησή τους, τουλάχιστον μία φορά το μήνα και να μεριμνά για την επίλυση των θεμάτων που απασχολούν τους εργαζόμενους ή την οργάνωσή τους.

 

Περαιτέρω, με τη διάταξη του άρθρου 14 παρ. 2 του Ν. 1264/1982, προβλέπονται οι ακόλουθες υποχρεώσεις των εργοδοτών: Απαγορεύεται στους εργοδότες, σε πρόσωπα που ενεργούν για λογαριασμό τους και σε οποιοδήποτε τρίτο να προβαίνουν σε οποιαδήποτε πράξη ή παράλειψη που κατατείνει στην παρακώλυση της άσκησης των συνδικαλιστικών δικαιωμάτων των εργαζομένων και ιδιαίτερα:

α) ν` ασκούν επιρροή στους εργαζομένους, για την ίδρυση ή μη ίδρυση συνδικαλιστικής οργάνωσης,

β) να επιβάλλουν ή να παρεμποδίζουν με οποιοδήποτε τρόπο ή μέσο την προσχώρηση εργαζομένων σε ορισμένη συνδικαλιστική οργάνωση,

γ) ν` απαιτούν από τους εργαζομένους δήλωση συμμετοχής, μη συμμετοχής ή αποχώρησης από συνδικαλιστική οργάνωση,

δ) να υποστηρίζουν ορισμένη συνδικαλιστική οργάνωση ή με οικονομικά ή με άλλα μέσα,

ε) να επεμβαίνουν με οποιοδήποτε τρόπο στη διοίκηση, στη λειτουργία και στη δράση των συνδικαλιστικών οργανώσεων,

στ) να μεταχειρίζονται με ευμένεια ή δυσμένεια τους εργαζομένους, ανάλογα με τη συμμετοχή τους σε ορισμένη συνδικαλιστική οργάνωση.

Ζ) να  συμμετέχουν σε συνδικαλιστική οργάνωση εργαζομένων εργοδότες.

Ο εργοδότης είναι υποχρεωμένος να διευκολύνει τα συνδικαλιστικά στελέχη κατά την άσκηση των καθηκόντων τους και να τους χορηγεί συνδικαλιστικές άδειες (άρθρο 17 Ν. 1264/1982, όπως αυτό ισχύει μετά την αντικατάστασή του με το άρθρο 19 του Ν. 4472/2017). Συγκεκριμένα, ο εργοδότης έχει υποχρέωση να παρέχει άδεια απουσίας για όσο χρόνο διαρκεί η θητεία τους:

 

(α) στα μέλη του Δ.Σ. της πιο αντιπροσωπευτικής τριτοβάθμιας συνδικαλιστικής οργάνωσης (Γ.Σ.Ε.Ε.).

(β) στον Πρόεδρο και το Γενικό Γραμματέα των Εργατικών Κέντρων και Ομοσπονδιών, εφόσον οι υπαγόμενες σε αυτά πρωτοβάθμιες συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν πάνω από 10.000 ψηφίσαντα μέλη

(γ) στον Πρόεδρο των Εργατικών Κέντρων και Ομοσπονδιών, εφόσον οι υπαγόμενες σε αυτά πρωτοβάθμιες συνδικαλιστικές οργανώσεις έχουν από 1.501 μέχρι 10.000 ψηφίσαντα μέλη.

Ο χρόνος απουσίας των παραπάνω εργαζομένων κατά τη διάρκεια της συνδικαλιστικής τους άδειας θεωρείται χρόνος πραγματικής εργασίας για όλα τα δικαιώματα που απορρέουν από την εργασιακή και ασφαλιστική σχέση και οι ημέρες απουσίας τους είναι με αποδοχές που καταβάλλονται από τον εργοδότη τους.

 

Ο νόμος προβλέπει επίσης για περιορισμένο αριθμό συνδικαλιστικών στελεχών των λοιπών συνδικαλιστικών οργανώσεων, πρωτοβάθμιων ή δευτεροβάθμιων, άδεια απουσίας για ορισμένες μόνο ημέρες το μήνα, οι οποίες είναι όμως χωρίς αποδοχές και οι ασφαλιστικές εισφορές για το χρόνο της συνδικαλιστικής τους άδειας καταβάλλονται από την οργάνωσή τους.

 

Τέλος, προβλέπεται η χορήγηση συνδικαλιστικής άδειας στους αντιπροσώπους στις δευτεροβάθμιες και τριτοβάθμιες οργανώσεις για όλη τη διάρκεια των συνεδρίων στα οποία συμμετέχουν.

 

Διευκρινίζεται ότι σε περίπτωση που το ίδιο πρόσωπο δικαιούται συνδικαλιστικής αδείας από δύο πηγές ως στέλεχος πρωτοβάθμιας και δευτεροβάθμιας οργάνωσης, μπορεί να επιλέξει την ευνοϊκότερη γι’ αυτόν συνδικαλιστική άδεια.

 

Η άδεια μπορεί να ζητηθεί και τμηματικά, με την προϋπόθεση ότι δεν θα υπερβαίνει τα όρια που ορίζει ο νόμος.

 

 

Σύμφωνα με τα άρθρα 14-15 του Ν. 1264/1982, σε ό,τι αφορά την προστασία των συνδικαλιστικών στελεχών, αναγνωρίζεται ειδική προστασία στους εργαζόμενους για τη συνδικαλιστική τους δράση.

 

Καταρχήν προβλέπεται στην άνω διάταξη ότι η καταγγελία της σύμβασης εργασίας που γίνεται λόγω νόμιμης συνδικαλιστικής δράσης του εργαζόμενου είναι άκυρη.

 

Περαιτέρω, απαγορεύεται και είναι άκυρη η καταγγελία της εργασιακής σχέσης:

α) των μελών της διοίκησης της συνδικαλιστικής οργάνωσης (άρθρο 92 ΑΚ),

β) των μελών της προσωρινής διοίκησης της συνδικαλιστικής οργάνωσης που διορίζει το δικαστήριο (άρθρα 69 και 70 ΑΚ),

γ) των μελών της διοίκησης που εκλέγονται προσωρινά κατά την ίδρυση της συνδικαλιστικής οργάνωσης και των ιδρυτικών μελών του σωματείου,

δ) των μελών των συμβουλίων των εργαζομένων (Ν. 1767/1988).

 

Η απαγόρευση ισχύει κατά τη διάρκεια της θητείας και ένα χρόνο μετά τη λήξη της, εκτός αν συντρέχει ένας από τους λόγους της παρ. 10 και διαπιστωθεί κατά τη διαδικασία του άρθρου 15.

 

Η παραπάνω προστασία παρέχεται στην ακόλουθη έκταση:

α) Εάν η οργάνωση έχει ως 200 μέλη προστατεύονται επτά μέλη της διοίκησης.

β) εάν η οργάνωση έχει ως 1000 μέλη προστατεύονται, εννέα μέλη και

γ) εάν η οργάνωση έχει περισσότερα από 1000 μέλη προστατεύονται ένδεκα.

 

Τη σειρά των μελών που προστατεύονται ορίζει το καταστατικό. Εάν το καταστατικό δεν προβλέπει, προστατεύονται κατά σειρά ο Πρόεδρος, Αναπληρωτής Πρόεδρος ή Αντιπρόεδρος, Γενικός Γραμματέας, Αναπληρωτής Γενικός Γραμματέας, Ταμίας και οι λοιποί κατά την τάξη της εκλογής τους.

 

Έκταση προστασίας ιδρυτικών μελών: Τα πρώτα 21 ιδρυτικά μέλη της πρώτης υπό σύσταση συνδικαλιστικής οργάνωσης της επιχείρησης ή εκμετάλλευσης ή του επαγγελματικού κλάδου απασχόλησης, προστατεύονται ως εξής:

α) εφόσον η επιχείρηση στην οποία εργάζονται απασχολεί από 80 μέχρι 150 εργαζομένους, προστατεύονται 21 μέλη,

β) αν απασχολεί πάνω από 150 εργαζόμενους, προστατεύονται 25 μέλη

γ) αν απασχολεί πάνω από 300 εργαζόμενους, προστατεύονται 30 μέλη και

δ) εάν απασχολεί πάνω από 500 εργαζόμενους, προστατεύονται 40 μέλη.

Σε επιχειρήσεις με 40 έως 80 εργαζόμενους, προστατεύονται μέχρι 7 ιδρυτικά μέλη κατά την τάξη υπογραφής της ιδρυτικής πράξης.

Η προστασία αυτή ισχύει για ένα χρόνο από την ημέρα της υπογραφής της ιδρυτικής πράξης. Εάν η υπό σύσταση οργάνωση δεν συσταθεί πραγματικά μέσα σε 6 μήνες από την υπογραφή της ιδρυτικής πράξης, η προστασία των ιδρυτικών μελών παύει και ισχύει για τα μέλη της επόμενης υπό σύσταση οργάνωσης.

 

Πότε επιτρέπεται η απόλυση των προστατευόμενων συνδικαλιστικών στελεχών:

 

Όπως προεκτέθηκε, η εργασιακή σχέση των εκλεγμένων στα διοικητικά συμβούλια εκπροσώπων των εργαζομένων προστατεύεται όσο διαρκεί η συνδικαλιστική τους ιδιότητα και για ένα χρόνο μετά τη λήξη της, εκτός εάν συντρέχει ένας από τους σπουδαίους λόγους που αναφέρονται περιοριστικά στο άρθρο 14 παρ. 10 του Ν. 1264/1982, οι οποίοι είναι οι εξής

α) Όταν κατά τη σύναψη της σύμβασης εργασίας με τον εργοδότη ο εργαζόμενος τον εξαπάτησε παρουσιάζοντας ψεύτικα πιστοποιητικά ή βιβλιάρια για να προσληφθεί ή να λάβει μεγαλύτερη αμοιβή.

β) Όταν ο εργαζόμενος απεκάλυψε βιομηχανικά ή εμπορικά μυστικά ή ζήτησε ή δέχτηκε αθέμιτα πλεονεκτήματα, κυρίως προμήθειες από τρίτους.

γ) Όταν ο εργαζόμενος προκάλεσε σωματικές βλάβες ή εξύβρισε σοβαρά ή απείλησε τον εργοδότη ή τον εκπρόσωπό του.

δ) Όταν ο εργαζόμενος επίμονα και αδικαιολόγητα αρνήθηκε να εκτελέσει την εργασία για την οποία έχει προσληφθεί.

ε) Όταν ο εργαζόμενος τέλεσε κλοπή ή υπεξαίρεση σε βάρος του εργοδότη ή του εκπροσώπου του.

στ) Όταν ο εργαζόμενος δεν προσέρχεται αδικαιολόγητα στην εργασία του για διάστημα μεγαλύτερο των τριών (3) ημερών.

 

Για την ύπαρξη ενός από τους παραπάνω περιοριστικά αναφερόμενους λόγους αποφασίζει, πριν από την καταγγελία της σχέσης εργασίας, κατά πλειοψηφία, η Επιτροπή Προστασίας Συνδικαλιστικών Στελεχών, που προβλέπεται στο άρθρο 15 του Ν. 1264/1982, και η οποία αποτελείται:

α) Από τον πρόεδρο πρωτοδικών της περιφέρειας που παρέχει την εργασία του ο εργαζόμενος, εφόσον στο Πρωτοδικείο υπηρετούν δύο τουλάχιστον πρόεδροι, ή άλλως από πρωτοδίκη που ορίζεται από τον προέδρο με τη σειρά του άρθρου 11 παρ. 3 εδάφ. β’ του νόμου αυτού και για ένα χρόνο.

β) Από έναν αντιπρόσωπο του εμποροβιομηχανικού επιμελητηρίου της περιφέρειας και αν δεν λειτουργεί επιμελητήριο του εμπορικού συλλόγου. Οταν εκδικάζεται υπόθεση που αφορά μισθωτό βιομηχανίας, ο σύνδεσμος βιομηχάνων, όπου υπάρχει, υποδείχνει έναν εκπρόσωπό του που συμμετέχει στην επιτροπή αντί του εκπροσώπου του επιμελητηρίου.

γ) Από έναν εκπρόσωπο των εργαζομένων που υποδείχνει η πιο αντιπροσωπευτκή τριτοβάθμια οργάνωση.

 

Η απόφαση της άνω πρωτοβάθμιας Επιτροπής υπόκειται σε έφεση, που ασκείται μέσα σε πέντε εργάσιμες μέρες από την κοινοποίηση στους διαδίκους της πρωτοβάθμιας απόφασης. Της εφέσεως τριμελής Δευτεροβάθμια Επιτροπή. Οι Επιτροπές αυτή είναι συλλογικά διοικητικά όργανα και οι αποφάσεις τους συνιστούν εκτελεστές διοικητικές πράξεις και υπόκεινται στον ακυρωτικό έλεγχο του Συμβουλίου της Επικρατείας.

 

Απαγόρευση μετάθεσης προστατευόμενων συνδικαλιστών: Δεν επιτρέπεται μετάθεση των προστατευομένων συνδικαλιστών χωρίς τη συγκατάθεση της αντίστοιχης συνδικαλιστικής οργάνωσης. Ο εργοδότης έχει δικαίωμα να προσφύγει στην επιτροπή του άρθρου 15 που αποφασίζει

για την αναγκαιότητα της μετάθεσης.