Οι κανονιστικοί όροι της συλλογικής σύμβασης εργασίας έχουν άμεση και αναγκαστική ισχύ. Οι όροι ατομικών συμβάσεων εργασίας, που αποκλίνουν από τους κανονιστικούς όρους συλλογικών συμβάσεων εργασίας, είναι επικρατέστεροι,   εφόσον παρέχουν μεγαλύτερη προστασία στους εργαζόμενους. Οροι εργασίας συλλογικών συμβάσεων εργασίας, που είναι ευνοϊκότεροι για τους εργαζόμενους, υπερισχύουν των νόμων, εκτός αν πρόκειται για διατάξεις αναγκαστικού δικαίου με αμφιμερή ενέργεια.

Ο κανόνας είναι ότι οι Σ.Σ.Ε. δεσμεύουν όλους τους εργαζόμενους και τους εργοδότες που είναι μέλη των συμβαλλομένων συνδικαλιστικών οργανώσεων (άρθρο 8 παρ. 3 του Ν. 1876/1990). Αυτό σημαίνει ουσιαστικά ότι έστω και έμμεσα η δέσμευση από Σ.Σ.Ε. στηρίζεται στη βούληση των δεσμευόμενων προσώπων. Η δέσμευση είναι αυτόματη συνέπεια της ιδιότητας του μέλους.

 

Ο κανόνας της δέσμευσης των μελών είναι κανόνας δημόσιας τάξης και δεν μπορεί να ανατραπεί με αντίθετη ρύθμιση Σ.Σ.Ε..Οι συνδικαλιστικές οργανώσεις δεν έχουν τη δυνατότητα να περιορίσουν τον κύκλο των δεσμευόμενων από τη Σ.Σ.Ε. προσώπων, αποκλείοντας ορισμένα μέλη τους ή να τον διευρύνουν, ώστε με τη Σ.Σ.Ε. να δεσμεύονται τρίτα πρόσωπα μη μέλη τους.

 

Πρόσωπα που έπαυσαν να είναι μέλη της οργάνωσης που υπέγραψε τη Σ.Σ.Ε. δεν δεσμεύονται από τις Σ.Σ.Ε. τις οποίες αυτή υπογράφει μετά την αποχώρηση ή τη διαγραφή τους. Συνεχίζει όμως να τους δεσμεύει η Σ.Σ.Ε., που υπέγραψε η συνδικαλιστική οργάνωση, τον καιρό που ήταν μέλη τους.

 

Αντίστοιχα, εργαζόμενοι που δεν είναι μέλη της συνδικαλιστικής οργάνωσης που συνήψε τη Σ.Σ.Ε., ακόμα κι αν αυτά παρέχουν την ίδια εργασία και εργάζονται κάτω από τις ίδιες συνθήκες σε σχέση με τους εργαζόμενους για τους οποίους ισχύει η Σ.Σ.Ε., δεν μπορούν να διεκδικήσουν τις παροχές της, βάσει των αρχών της ισότητας και της ίσης μεταχείρισης. Εάν επιθυμούν οι μη δεσμευόμενοι από τη Σ.Σ.Ε. εργαζόμενοι να λάβουν τις παροχές της Σ.Σ.Ε. θα πρέπει είτε να προσχωρήσουν στην επαγγελματική οργάνωση που την έχει συνάψει, είτε να συμφωνήσουν με τον εργοδότη για τη χορήγηση της παροχής και σε αυτούς. Αν, όμως, ο εργοδότης κατά πάγια πρακτική (επιχειρησιακή συνήθεια) χορηγεί τις παροχές της Σ.Σ.Ε. σε όλους αδιακρίτως τους εργαζόμενους (μέλη και μη) τότε δεν μπορεί να αρνηθεί να τις χορηγήσει σε συγκεκριμένους εργαζόμενους που δεν δεσμεύονται από τη Σ.Σ.Ε., καθώς η άρνησή του αυτή παραβιάζει τόσο την αρχή της ίσης μεταχείρισης, όσο και την πρακτική της επιχείρησης, η οποία έχει αποτελέσει περιεχόμενο των ατομικών συμβάσεων εργασίας.

 

Από τον κανόνα ότι οι όροι της Σ.Σ.Ε. δεσμεύουν μόνο τα μέλη των συνδικαλιστικών οργανώσεων που την υπέγραψαν, ο νόμος προβλέπει δύο εξαιρέσεις:

 

(α) Εθνικές Γενικές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας (Ε.Γ.Σ.Σ.Ε.): Μέχρι την ψήφιση του Ν. 4093/2012, οι Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. καθόριζαν τους ελάχιστους όρους εργασίας (μισθολογικούς και μη μισθολογικούς) που ίσχυαν για τους εργαζόμενους όλης της χώρας, δηλαδή δέσμευαν όλους τους εργαζόμενους και όλους τους εργοδότες, μέλη και μη μέλη των συμβαλλομένων οργανώσεων. Με τη διάταξη:της υποπαρ. ΙΑ 11 εδ.1, 2α και 4 του άρθρου πρώτου του Ν. 4093/2012, ο κανόνας της γενικής δέσμευσης διασπάστηκε και πλέον η γενική δέσμευση ισχύει μόνο για τους μη μισθολογικούς όρους της Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. Αντίθετα, οι μισθολογικοί όροι της Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. (βασικοί μισθοί, ημερομίσθια και επιδόματα) ισχύουν αποκλειστικά για τους εργαζόμενους που απασχολούνται από εργοδότες που είναι μέλη των συμβαλλόμενων στην Ε.Γ.Σ.Σ.Ε. εργοδοτικών οργανώσεων. Δεν απαιτείται, όμως, και τα δύο μέρη της εργασιακής σχέσης (εργοδότης και εργαζόμενος) να είναι μέλη των συμβαλλόμενων οργανώσεων αλλά αρκεί η ιδιότητα του εργοδότη ως μέλους της αντίστοιχης εργοδοτικής οργάνωσης.

(β) Επιχειρησιακές Συλλογικές Συμβάσεις Εργασίας: Για τις Επιχειρησιακές Σ.Σ.Ε. ο νόμος προβλέπει την γενική εφαρμογή των όρων της σε όλους τους εργαζόμενους που απασχολούνται στο συγκεκριμένο εργοδότη, ανεξάρτητα αν είναι μέλη της επιχειρησιακής συνδικαλιστικής οργάνωσης που την υπέγραψε (άρθρο 8 παρ. 3 Ν. 1876/1990).

 

Επέκταση της υποχρεωτικής ισχύος Σ.Σ.Ε.: Ο νόμος (άρθρο 11 παρ. 1 Ν. 1876/1990, όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 53 του Ν. 4635/2019) προβλέπει περιπτώσεις επέκτασης της ισχύος των όρων Σ.Σ.Ε. και σε τρίτα πρόσωπα μη μέλη των οργανώσεων που συμβλήθηκαν για τη σύναψή τους (προσχώρηση). Συγκεκριμένα, συνδικαλιστικές οργανώσεις και εργοδότες που δεν δεσμεύονται από συλλογική σύμβαση εργασίας μπορούν να προσχωρήσουν από κοινού σε συλλογική σύμβαση εργασίας που αφορά την κατηγορία τους. Συνδικαλιστική οργάνωση εργαζομένων μπορεί να προσχωρήσει σε συλλογική σύμβαση εργασίας, από την οποία δεσμεύεται ήδη ο εργοδότης. Η προσχώρηση γίνεται με ιδιωτικό έγγραφο, που γνωστοποιείται στα μέρη που έχουν συνάψει τη συλλογική σύμβαση εργασίας, κατατίθεται στις κατά τόπους υπηρεσίες του Υπουργείου Εργασίας και καταχωρίζεται στο ειδικό βιβλίο συλλογικών συμβάσεων εργασίας. Προσχώρηση σε επιχειρησιακή συλλογική σύμβαση εργασίας δεν είναι δυνατό να γίνει από εργοδότη ή συνδικαλιστική οργάνωση άλλης επιχείρησης.

 

Κήρυξη Σ.Σ.Ε. γενικά υποχρεωτικής με υπουργική απόφαση(άρθρο 11 παρ. 2 Ν. 1876/1990 όπως τροποποιήθηκε με το άρθρο 53 του Ν. 4635/2019): Ο Υπουργός Εργασίας με απόφασή του, που εκδίδεται μετά από γνώμη του Ανώτατου Συμβουλίου Εργασίας, μπορεί να επεκτείνει και να κηρύξει γενικώς υποχρεωτική για όλους τους εργαζόμενους του κλάδου ή του επαγγέλματος Σ.Σ,Ε,, η οποία δεσμεύει ήδη εργοδότες που απασχολούν το 51% των εργαζομένων του κλάδου ή του επαγγέλματος. Ειδικότερα, η επέκταση ομοιοεπαγγελματικής Σ.Σ.Ε. δεσμεύει όλους τους εργαζόμενους του επαγγέλματος, ανεξάρτητα από το είδος της επιχείρησης ή εκμετάλλευσης. Επισημαίνεται ότι η δυνατότητα επέκτασης αφορά μόνο τις κλαδικές και ομοιοεπαγγελματικές Σ.Σ.Ε.

Η επέκταση ισχύει από την ημερομηνία έκδοσης της απόφασης του Υπουργού και στην περίπτωση που υπάρχει αίτηση, από την ημερομηνία της υποβολής. Η απόφαση του Υπουργού δημοσιεύεται στην Εφημερίδα της Κυβέρνησης.